Literatura jako ważny czynnik kształtujący zbiorową pamięć narodu zawsze była obecna w świadomości polskich czytelników. Aby jednak stworzyć wspólny kanon wiedzy o historii i wspólnotową wrażliwość, ukształtowaną w dużej mierze przez obcowanie z dziełami o ponadczasowej wartości, konieczna jest obecność wybitnych twórców i ich dzieł już na poziomie kanonu lektur szkolnych. Polska szkoła po roku 1989 systematycznie uzupełnia braki będące pozostałościami po minionym systemie, równocześnie włączając do czytelniczego obiegu nowe pozycje, ważne z punktu widzenia zbiorowej pamięci. W 1991 r. nakładem wydawnictwa Ossolineum ukazała się antologia wypisów z literatury XX w. pod redakcją Bożeny Chrząstowskiej. Książka ta, zatytułowana Literatura współczesna „źle obecna” w szkole, nawiązywała do szkicu Marii Danilewicz-Zielińskiej Literatura źle widziana oraz zbiorowej książki pod redakcją Janusza Sławińskiego i Romana Zimanda Literatura źle obecna (rekonesans), zawierającej materiały konferencji naukowej z października 1981 r., które ukazały się w wydawnictwach emigracyjnych jeszcze w latach osiemdziesiątych. Tom, który oddajemy do rąk Czytelników, w pewnym sensie wpisuje się w zapoczątkowany przez tę antologię proces wypełniania białych plam na mapie literatury polskiej, a jego autorzy czują się z jednej strony dłużnikami, z drugiej kontynuatorami pięknej idei rekomendowania dzieł niesłusznie odrzuconych szerokim kręgom czytelniczym. Czy literatura polska może na powrót odbudować w umysłach młodych Polaków wiedzę o współczesnej Polsce? Rozbudzić w sercach dumę z jej osiągnięć i imperatyw duchowej odnowy? Czy, parafrazując tezę Wojciecha Kudyby z tekstu o poezji Wojciecha Wencla, uda się odzyskać Polskę dla polskiej szkoły – dzięki literaturze właśnie? A raczej: czy uda się uformować młodych Polaków na obywateli, którzy Polskę suwerenną, świadomą swych wartości i stojących przed nią wyzwań, zdolni będą w swych sercach i umysłach pomieścić i unieść? Gdyby autorzy nowej podstawy programowej z języka polskiego i autorzy tekstów zamieszczonych w tym tomie nie mieli tej nadziei, książka nasza nigdy by nie powstała. [ipn.gov.pl].

Postać Józefa Piłsudskiego utożsamiana jest w zbiorowej pamięci Polaków najczęściej z czynem niepodległościowym, z etosem człowieka podziemnego, więźnia i zesłańca, z ideą walki zbrojnej i Legionami Polskimi, z odzyskaniem tak długo wyczekiwanej wolności i odrodzeniem ojczyzny, a wreszcie ze zwycięstwem nad bolszewikami i ocaleniem Europy przed czerwoną rewolucją. Mówiąc o Piłsudskim, mamy zazwyczaj na myśli człowieka czynu, męża stanu, polityka i wodza, rzadziej natomiast pisarza, choć przecież i w tej roli spełniał się przez całe swoje życie. [ipn.gov.pl].